EKONOMİK SORUNLARIN TEMELİNDE “GÜVENSİZLİK” VURGUSU
Vicdan Vakfı’nın düzenlediği online İnsan Hakları Okulu kapsamında, 15 Ocak 2025 Çarşamba günü “Yakın Dönem Türkiye Ekonomisinin Dinamikleri” başlıklı ders gerçekleştirildi. Dersi, çeşitli araştırmaları ve medya çalışmalarıyla tanınan iktisatçı Enes Özkan verdi. Yakın dönem ekonomi politikalarını masaya yatıran Özkan, “İç içe geçmiş siyasi ve iktisadi kararlar, toplumda büyük bir güvensizlik ortamı yarattı. Ekonomik dengeler, hukuk ve insan davranışları arasındaki ilişkiyi doğru yönetmeden Türkiye’nin sorunları derinleşmeye devam ediyor,” dedi.
İKİ FARKLI DÖNEM: ALBAYRAK-NEBATİ DÖNEMİ VE MEHMET ŞİMŞEK DÖNEMİ
Enes Özkan, Türkiye ekonomisinde yakın dönemi iki farklı sürece ayırarak inceledi. Birinci süreci, Berat Albayrak ve Nureddin Nebati döneminde uygulanan yüksek enflasyona karşın düşük faiz stratejisi olarak tanımlayan Özkan, “Bu dönemde, ucuz kredi olanaklarından sadece varlıklı kesimler yararlanabildi. Mal varlığı olmayan, sabit gelirliler ise hızla fakirleşti,” diye konuştu.
İkinci sürece ise Mehmet Şimşek döneminde atılan daha ‘ortodoks’ adımların hâkim olduğunu belirten Özkan, bu politikalarda da asıl yükü yine ücretli çalışanların ve dar gelirlilerin üstlendiğini ifade etti. “Dış borçlanma baskısı ve bütçe açığı, devletin vergi gelirlerini artırıp harcamalarını kısması gerektiğine işaret ediyor; ancak siyasi sistemin yapısı, bu bedelin çoğunlukla vatandaşa ödetilmesine yol açıyor,” değerlendirmesinde bulundu.
BÜTÇE AÇIĞI, DIŞ BORÇLANMA VE KISIR DÖNGÜ
Özkan, Türkiye’de “bütçe açığı” ve “tasarruf açığı”nın uzun yıllardır yapısal sorun olduğunu, Osmanlı’dan devralınan borçlanma alışkanlığının Cumhuriyet döneminde de sürdüğünü söyledi. “Erken yıllarda Cumhuriyet’i kuran kadrolar denk bütçeye önem veriyordu. Ancak bugün, gerek kamunun gerekse hanelerin yetersiz tasarrufları, sürekli borçlanma ihtiyacını doğuruyor. Artan risk algısı, yurtdışından alınan kredilerde faizin yükselmesine, bu da bütçe açığının daha da derinleşmesine neden oluyor,” şeklinde konuşan Özkan, Türkiye’nin dış borçlanma kısır döngüsünden çıkamamasının, uzun vadeli planlamayı zorlaştırdığına dikkat çekti.
“VERİMLİLİK KRİZİ” VE DEVLETİN BÜYÜK PAYI
Dersin bir başka önemli başlığı, Türkiye’de 2012-2013’ten bu yana süregelen “verimlilik krizi” oldu. Özkan, “İnsan kaynağı ve sermaye gibi değerli kaynaklar verimsiz kullanıldığında, büyüme rakamları anlamlı olmuyor. Ülke, bir yandan düşük verimlilik, diğer yandan yüksek enflasyon ortamında sıkışıp kalıyor,” dedi. Devletin ekonomideki payının çok büyük olduğunu vurgulayan Özkan, “Kamu harcamaları reforme edilmeksizin, sürekli borçlanmayla ayakta durmaya çalışan bu yapı sürdürülebilir değil,” yorumunu yaptı.
TOPLUMSAL GÜVEN EKSİKLİĞİ: İNSAN DAVRANIŞLARI VE HUKUKUN ROLÜ
Özkan, enflasyonun yalnızca para arzı veya arz-talep dengesiyle açıklanamayacağını, insan davranışlarının ve toplumsal güven ortamının da kritik önem taşıdığını söyledi. “Vatandaş, fiyatların daha da artacağı beklentisine girerse, talep fazlalaşıyor, dolayısıyla enflasyon körükleniyor. Bu noktada güçlü bir hukuk düzeni, insanların birbirine ve devlete güvenmesini sağlayacak en önemli mekanizma. Hukuk zayıfladığında, piyasadaki ekonomik beklentiler de negatif yönde derinleşiyor,” diye konuştu.
İKTİSAT VE SİYASETİN KESİŞİMİ: AYARLAR BOZULDU
Yaklaşık bir buçuk saat süren dersin sonunda, katılımcılardan gelen soruları yanıtlayan Enes Özkan, “Siyasetçinin ufku çoğunlukla 5 yıllık seçim döngüsüyle sınırlı; oysa insanların ömrü 70-80 yıl. Bu makas açıldıkça, popülist politikalarla geçici çözümler üretmenin bedeli gelecek nesillere devrediliyor,” ifadelerini kullandı.
Özkan, çıkış için kamu harcamalarının gözden geçirilmesi, verimsiz teşvik politikalarının revize edilmesi ve her şeyden önce hukuk güvenliğinin sağlanması gerektiğini belirtti. “Toplumun ‘ayarları’nın tekrar normale dönmesi, siyasi iradenin sorumluluk almasına ve ekonomik politikaları uzun vadeli planlamasına bağlı,” diyerek sunumunu tamamladı.
FARKLI DİSİPLİNLERİN BİRLEŞTİĞİ PROGRAM
Vicdan Vakfı İnsan Hakları Okulu’nun çevrim içi ders serisi, hukuk, sosyoloji, felsefe, sivil toplum çalışmaları ve ekonomi gibi farklı alanlardan uzmanlarla devam ediyor. Program hakkında bilgi edinmek isteyenler, vakfın web sitesi ve sosyal medya hesaplarını takip edebilir.
Comments